با شروع “بحران کرونا” از نیمه دوم بهمن ماه ۱۳۹۸ تا به امروز شاهد آن هستیم، بسیاری از صاحب‌نظران درباره شرایط و مسائل برخواسته از این”بحران” ابراز نگرانی می‌کنند، فارغ از نهادهای درمانی بهداشتی و خدمات پزشکی …، اقشار دیگری متشکل از فعالان اقتصادی، مدیران و مشاوران کسب‌وکارها و بعضا اساتید دانشگاهی نیز در کنکاش این بحران قرار دارند و در تلاش برای کشف راه‌حلی مناسب و مطلوب هستند.
با بهره‌گیری از منابعِ گزارشات “داخلی” و “خارجی” به انتشار و بازتولید مستندات و مطالب مدیریتی و برگزاری پویش‌هایی در باب چگونگی مواجه با بحران کرونا و مخاطرات ناشی از این”پِندمی”، آسیب‌های وارده، فرصت‌ها و تهدیدهای پیش رو دربازارها، کسب‌وکارها و اقتصادهای جهانی تحلیل‌های فراوانی منتشر شده است. تحلیلگرانی که بعضا صاحبان و مالکان کسب‌وکارهای کوچک – متوسط و افرادی را تشکیل می‌دهند که دغدغه امروز و آینده کسب‌وکار را دارند. این افراد عمدتا لطمات و هزینه‌های وارده از بحران کرونا را با نگاه کسب‌وکاری مطرح، اشتراک‌گذاری، گفتگو و رسانه‌ای می‌کنند و نتایج این اقدامات را به صورت گزارش، مصاحبه‌ها و پادکست‌هایی که به صورت فایل و دستورالعمل هستند در اختیار سایر آحاد جامعه قرار می‌دهند.
بدیهی است رویکرد ناظر در تدوین این مجموعه اقدامات باتمرکز بر مسائل “اقتصادی”، “مالی”، “زنجیره تامین”، “مشتریان” و “درآمدزایی” است. هرچند دغدغه را به درستی بیان می‌کنند، لیکن در یک نگاه عمیق‌تر مشاهده می‌کنیم که برآیند این تلاش‌ها دستیابی به راهکارهایی به منظور”حفظ و نگهداشت اهداف کسب‌وکار” و معطوف به “برندسازی” و “منافع مادی” مفهوم‌سازی شده‌اند. به تعبیری دیگر در راستای منافع سرمایه‌گذار و سهام‌داران تعریف و تبین شده‌اند. به نحوی مشهود است که توجه به موضوع “کارکنان” دراین تحلیل‌ها مغقول مانده‌اند. درخصوص اینکه “کارکنان” در این روزهای بحرانی کرونا چه مشکلاتی را تجربه می‌کنند، چه نیازهایی دارند، تا چه اندازه آسیب‌پذیر هستند و چگونه به یاری و حمایت کارفرمایان خود وابسته‌اند، از جمله مواردی است که بیان نشده‌اند.
هرچند در بسیاری از این پویش‌ها و در پایان گزارش‌ها اشاره کوتاهی تحت عنوان ” کارکنان” آورده شده است، علی‌ایحال عمدتا به صورت “تئوریک” و “غیرعملی” بیان شده و پرداختن به “مسائلِ”، “تجارب” و “انتظارات” کارکنان در این بحران جزو محورهای اصلی دیده نشده است.
این در حالی است که نیروی‌انسانی به عنوان یک “عنصر” کلیدی درسازمان‌ها و دارایی و سرمایه هر کسب‌وکاری محسوب می‌شوند. به نحوی که سازمان‌ها/ کارفرمایان سالانه هزینه‌های هنگفتی بابت جذب و آموزش و نگهداشت سرمایه‌های‌انسانی خود می‌پردازنند. سوال اینجاست چرا در این کارزار مواجه با بحران و تاب‌آوری کارفرمایان، کارکنان را نادیده انگاشته و پیش‌کشی به قربانگاه تعدیل نیرو فرا می‌خوانند و بجای تقویت‌بخشی آنها به سیاست‌های تعدیل نیرو و کاهش هزینه متوصل می‌شوند.
جامعه آماری این مطالعه حدود ۴۰۰ نفر می‌باشند، تعداد ۲۰۶ نفر (۵۱.۵ درصد) به آن پاسخ داده‌اند و دیدگاه‌های خود را مطرح نموده‌اند. جمع‌بندی نظرات در ادامه آورده شده‌اند.
نتایج نشان می‌دهد در روز ۱۶ فروردین که مقارن با بازگشایی ادارات و سازمان‌های دولتی، خصوصی و سایرکسب‌وکارها بوده است، قریب به (۶۵ درصد) به درخواست کارفرما در محل کارخود حاضر شده‌اند.
در حدود (۳۷درصد) پاسخگویان دورکاری کرده‌اند. در این میان (۶۵ درصد) آنها گفته‌اند که شرکت آنها “هیج پروتکل ایمنی یا بهداشتی” خاصی پیش‌بینی نکرده است. از این رو بدون تجهیزات لازم بهداشتی نظیر ماسک و مواد ضدعفونی در (۱۶ فروردین) در محل کار حاضر شده‌اند.
ناگفته نماند که در پاسخ به این سوال که در زمان حضور در شرکت و در این مقطع زمانی چه “حسی” را “تجربه” کرده‌اند. قریب به (۷۰ درصد) کاربران از حضور در محل شرکت و فقدان برنامه‌ریزی و زمان‌بندی مناسب برای سلامتی خود و خانواده‌اشان ابراز “نگرانی” و “ناخرسندی” نموده‌اند.
در ادامه پاسخگویان تصریح کرده‌اند از منظر کارکنان نشان از “عدم درک متقابل” کارفرما نسبت به کارکنان، “عدم توجه به سلامت روانی و جسمی کارکنان و خانواده‌های‌اشان” ، “نبود امنیت شغلی”، “فقدان عدالت سازمانی” و “احترام به نظام شهروندی” را برایشان به همراه داشته است. پاسخگویان معتقد بودند که مدیران شرکت‌ها (به عنوان کارفرما) تنها به حفظ کسب‌وکار خود اهمیت داده‌اند.
این نتایج در شرایطی تهیه و تدوین شده است که براساس تحلیل‌ها و آمارهای موجود در مرحله اول شیوع بیماری کرونا در کشور قرار داریم. بنابر اطلاعات منابع رسمی کماکان به یک وضعیت با ثبات در کنترل بیماری نرسیده‌ایم. از سوی دیگر براساس آمار و اطلاعات سازمان‌های بهداشت جهانی و درمان آموزش و خدمات پزشکی درآغاز مرحله ورود به فازهای دوم و سوم پیش‌بینی شیوع بیماری و تشدید بحران کرونا و تاثیرات ناشی از آن بر جامعه و اقتصاد کسب‌وکارهای ملی و منطقه‌ای کشور خواهیم بود.
در این بین گزارش‌هایی در خصوص “تعدیل نیروها” توسط برخی از کارفرمایان مطرح می‌شوند.
دست کم در همین بررسی آورده شده از میان ۸ حوزه موضوعی صنعت – خدمات، ۳ مورد به تعدیل بیش از ۵۰ درصد نیروهای خود پرداخته‌اند. “که به زعم کارکنان به عنوان تجربه‌ای ناخوشایند از آن نام برده‌اند”.
- ایجاد حس همدلی، حمایت عاطفی و معنوی؛
- حمایت از حضور افراد با توجه به مشکلات مسافت و حمل‌ونقل عمومی؛
- حمایت‌های مالی برای بازپرداخت‌های اقساط وام‌ها، حقوق و … ؛
- جلوگیری از تعدیل نیرو؛
- استقرار نظام و سیستم‌های دورکاری؛
- برنامه‌ریزی مناسب برای کارکنانی که در محل کار حاضر می‌شوند یا دورکار هستند؛
- تقاضای فروش غیرحضوری و ترجیحا آنلاین/عدم حضور مشتریان در محل شرکت‌ها؛
- تخصیص بسترهای فناوری و زیرساخت لازم برای دورکاری؛
- تقاضای تجهیزات بهداشتی و اقدام ایمنی (مواد ضدعفونی، ماسک و … ) ؛
- تدوین دستورالعمل یا پروتکل‌های ارتباطی و رفتاری بین همکاران؛
- تسهیل درکاهش استرس و حجم کار؛
- برنامه زمان‌بندی شناور و کوتاه کردن ساعت‌های کار؛
- تمدید قراردادهای کار سالانه؛
- تخصیص مرخصی تشویقی؛
- توجه و حمایت از خانواده‌های کارکنان و مادران شاغل، باردار و دارای فرزند؛
- تقدیر و تشکر”کلامی” یا “رفتاری” برای مشارکت و حضور در شرکت.
آنچه بیان شد از مهم‌ترین انتظارات کارکنان برگرفته از آسیب‌های سرمایه‌های انسانی در این برهه زمانی معرفی شده‌اند که نشان از توجه و اهمیت بخشی بیش از پیش به حوزه نیروهای انسانی سازمان‌ها – برگرفته از فضای تاب‌آوری در بحران کرونا است و لازم است به آنها تاکید نمود.
با هدف درک وسیع‌تر از چالش‌ها و راهکارهای حوزه منابع‌انسانی در بحران کرونا از دیگر نکاتی که به زعم نگارنده تاکنون به آن نپرداخته‌اند: عدم توجه به کارکردهای “حفظ روحیه، نشاط و شادی‌بخشی کارکنان و وفادارسازی نیروها می‌باشد. چالشی که چندان دور از ذهن نبوده و کارفرمایان و شرکت‌ها بزودی در دوران پساکرونا به آن مبتلابه خواهند شد.
از این رو توصیه و تاکید میشود یکی از مقوله‌هایی که در بحران اجتماعی کرونا لازم است به آن توجه ویژه‌ای به‌عمل آید: “اهمیت‌بخشی به دیدگاه، نظرات و انتظارات کارکنان” در این دوران و درک و ایجاد مفاهمه برای دستیابی به راهکارهایی برای رفع پیامدهای حاصله از آن خواهد بود.
از طریق عمق‌بخشی به مسائل و نیازهای کارکنان و شناسایی راهکارهای موثر در پاسخ به آسیب‌های وارده با همکاری کارکنان، قطعا دستیابی به نتایج موردانتظار کسب‌وکاری سریع‌تر و آسان‌تر فراهم خواهند شد.
در پایان خاطرنشان می‌سازد در این مکتوب تلاش شده است تا دریچه جدیدی از مسائل و چالش منابع‌انسانی را در مواجه با بحران کرونا بالاخص از منظر کارکنان برای کارفرمایان و صاحبان کسب‌وکار ها ترسیم نماییم. مسائلی که این روزها به آنها کمتر پرداخته شده است، لیکن از دریچه چشم کارکنان همچنان باقی است.
پ.ن ۲: در راستای تامین نیازهای یادگیری سازمان‌ها فایلی به منظور معرفی راهکارهایی کاربردی در مسیر تعلق‌بخشی کارکنان تهیه شده است که در تصاویر ذیل قابل مشاهده است.
